Abzakh Adyghe dialect
Abzakh Adyghe dialect | |
---|---|
Native to | Israel Rehaniya, Jordan, Syria, Turkey |
Northwest Caucasian
| |
Language codes | |
ISO 639-3 | – |
Glottolog |
abad1240 [1] |
The Abzakh dialect (Adyghe: Абдзахабзэ; Kabardian: Абдзахэбзэ) is one of the Adyghe language dialects.[2] The Abzakh dialect is spoken by the Abzakh which are one of the largest Circassian population in the diaspora outside Republic of Adygea alongside Shapsugs.
Phonology
The unaspirated postalveolar sibilant affricate consonants ч [t͡ʃ] and чъ [t͡ɕ] in most Adyghe dialects (e.g. Temirgoy, Shapsug and Bzhedug) became щ [ɕ] and ш [ʃ] in the Abzakh dialect.[3]
Meaning | Abzakh dialect | Standard Adyghe | Standard Kabardian | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | |
village | щылэ | ɕəla | чылэ | t͡ʃəɮa | жылэ | ʒəɮa |
spear | пщы | pɕə | пчы | pt͡ʃə | бжы | bʒə |
goat | пщэн | pɕan | пчэны | pt͡ʃanə | бжэн | bʒan |
goat | ашэ | aːʃa | ачъэ | aːt͡ʃa | ажэ | aːʒa |
night | щэщ | ɕaɕ | чэщы | t͡ʃaɕə | жэщ | ʒaɕ |
cow | щэм | ɕam | чэмы | t͡ʃamə | жэм | ʒam |
tree | шыг | ʃəɣ | чъыгы | t͡ʂəɣə | жыг | ʒəɣ |
to sleep | шыен | ʃəjan | чъыен | t͡ʂəjan | жыен | ʒəjan |
to run | шэн | ɕan | чъэн | t͡ʂan | жэн | ʒan |
cold | шыӏэ | ɕəʔa | чъыӏэ | t͡ʂəʔa | щӏыӏэ | ɕʼəʔa |
fast | шыкӏай | ɕət͡ʃaːj | чъыкӏай | t͡ʂət͡ʃaːj |
In the Abzakh dialects there exist a palatalized glottal stop [ʔʲ] ⟨ӏь⟩ and an alveolo-palatal ejective fricative [ɕʼ] ⟨щӏ⟩ which corresponds to кӏ [tʃʼ] and чӏ [t͡ʂʼ] in other Adyghe dialects.[4][5] The grammatical positional conjugation under has the prefix is ӏьэ- (ʔʲa-) instead of чӏэ- (t͡ʃʼa-).
Meaning | Abzakh dialect | Standard Adyghe | Standard Kabardian | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | |
stands | ӏьэт (ӏет) | ʔʲat | чӏэт | t͡ʃʼat | щӏэт | ɕ’at |
sits | ӏьэс (ӏес) | ʔʲas | чӏэс | t͡ʃʼas | щӏэс | ɕ’as |
lies | ӏьэлъ (ӏелъ) | ʔʲaɬ | чӏэлъ | t͡ʃʼaɬ | щӏэлъ | ɕ’aɬ |
to come out | ӏьэкӏын (ӏекӏын) | ʔʲat͡ʃʼən | чӏэкӏын | t͡ʂʼat͡ʃʼən | ||
boy/young man | ӏьалэ (ӏялэ) | ʔʲaːla | кӏалэ | t͡ʃʼaːɮa | щӏалэ | ɕʼaːɮa |
to regret | ӏьэгъожьын (ӏегъожьын) | ʔʲaʁʷaʑən | кӏэгъожьын | t͡ʃʼaʁʷaʑən | щӏегъуэжын | ɕʼeʁʷaʒən |
back | ӏьыб | ʔʲəb | кӏыб | t͡ʃʼəb | щӏыб | ɕʼəb |
few | маӏьэ (маӏе) | maːʔʲa | макӏэ | maːt͡ʃa | мащӏэ | maːɕʼa |
to ask | ӏьэупщӏэн (ӏеупщӏэн) | ʔʲawpɕʼan | кӏэупкӏэн | t͡ʃawpt͡ʃan | щӏэупщӏэн | ɕʼawpɕʼan |
guest | хьаӏьэ (хьаӏе) | ħaːʔʲa | хьакӏэ | ħaːt͡ʃʼa | хьащӏэ | ħaːɕʼa |
to fast | нэӏьын (нэӏен) | naʔʲən | нэкӏын | nat͡ʃʼən | нэщӏын | naɕʼən |
twenty | тӏоӏьы (тӏоӏе) | tʷʼaʔʲə | тӏокӏы | tʷʼat͡ʃʼə | тӏощӏ | tʼoɕʼ |
question | упщӏэ | wpɕʼa | упкӏэ | wpt͡ʃʼa | упщӏэ | wpɕʼa |
new | щӏэ | ɕʼa | кӏэ | t͡ʃʼa | щӏэ | ɕʼa |
place | щӏыпӏэ | ɕʼapʼa | чӏыпӏэ | t͡ʂʼəpʼa | щӏыпӏэ | ɕʼapʼa |
under | щӏэгъ | ɕʼaʁ | чӏэгъ | t͡ʂʼaʁ | щӏагъ | ɕʼaːʁ |
earth | щӏыгу | ɕʼəɡʷ | чӏыгу | t͡ʂʼəɡʷ | щӏыгу | ɕʼəɡʷ |
winter | щӏымафэ | ɕʼəmaːfa | кӏымафэ | t͡ʃʼəmaːfa | щӏымахуэ | ɕʼəmaːxʷa |
iron | гъущӏы | ʁʷəɕʼə | гъучӏы | ʁʷət͡ʂʼə | гъущӏы | ʁʷəɕʼə |
Unique words
Word | Adyghe | Standard Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Standard Adyghe | Abzakh | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
why | sədaː | сыда | ħaː | хьа | сыт щхьэкӏэ | sət ɕħat͡ʃʼa |
he/she/it | aɕ | ащ | аj | ай | - | - |
near | daʑ | дэжь | daj | дэй | dajʒ | деж |
self | jaʑ | ежь | jaj | ей | jazə | езы |
Grammar differences
Instrumental case
In the Khakurinokhabl sub-dialect of Abzakh, the instrumental case has the suffix -мӏе (-mʔʲa) or -ӏе (-ʔʲa) unlike other dialects that has the suffix -мкӏэ (-mt͡ʃa) or -кӏэ (-t͡ʃa).
- Khakurinokhabl : ӏялэр Адыгэбзэӏе мэгущаӏэ ↔ Standard: Кӏалэр Адыгэбзэкӏэ мэгущаӏэ - "The boy speaks (using) Adyghe language".
- Khakurinokhabl : Къэлэмымӏе сэтхэ ↔ Standard: Къэлэмымкӏэ сэтхэ - "I write (using) with the pencil".
Sample text
НАРТ САУСЫРЫКЪОРЭ ИНЫЖЪЫМРЭ:
Саусырыкъо ахэмытэу нартхэр былымыхьэ кӏогъагъэх. Былымхэр къагъоти, къежьэжьыхи Къойданэм къэсыгъэх. Саусырыкъо дэмысыгъэу щытыти, къыхэкӏижьи, янэ дэжь къихьажьыгъ.
— Сыгъашх, тян, — ыӏуагъ Саусырыкъо. — Сыгъашх, сыгъашх оӏо зэпыты, ущыс, модыкӏэ нартыхэр былым къахьи , Къойданым къэсыжьыгъэх, — къыриӏуагъ янэ.
Нартымэ сырямыгъусагъэми, ащ къахьырэмэ анахьышӏуӏомкӏэ садэгощэн, тян, — ыӏуагъ.
Пӏэстэ шыӏэ щтыгъ, лы жъогъэ щтыгъ, щыбжьый-шыгъу атетэкъуагъэу ӏанэм къытыригъэуцуагъэх янэ. Саусырыкъо пӏастэр ыфызи, псыр къыӏифыгъ, лыр ыутхыпкӏи мылыхэр къыпигъэтэкъуи ышхыгъ.
— Ныбжьи нахь дэгъоу сыбгъэшхагъэп, тян, — ыӏуи къикӏижьыгъ.
Саусырыкъо Тхъожъыем къытетӏысхьи, Къойданым кӏонэу ежьагъ. Саусырыкъо къакӏоу нартхэм залъэгъум, шӏэныгъэ иӏэу зы лӏы горэ ахэтыти: «Саусырыкъо мыгъо цӏыкӏур къэкӏозы, «фэсыжь апщи, нартхэ», зиӏокӏэ «тхьэуегъэпсэу» — шъуӏо нахь, «ахад» — шъумыӏо», — къариӏуагъ.
Зэриӏуагъэм фэдэу, тыдэкӏэ ахэхьагъэми «тхьэуегъэпсэу» къыраӏуагъ нахь, «ахад» къыраӏуагъзп.
Етӏанэ, Саусырыкъо губжъи, ежь зыфиӏорэр къыдэхъоу щытыти, щэщищ гъурӏи зишӏи шыӏэм зэтыригъэлӏагъэх.
— Мэшӏо тӏэкӏу тэзгъэгъотырэр ӏэхьэгъу тшӏыщт зы ӏахьэкӏэ. — аӏуагъ нартымэ.
— Сз шъозгъэгъотыщт, — ариӏуи, тау-таш горэм ӏугъо тӏэкӏу къыдихэу ылъэгъугъэти, Саусырыкъо ащ кӏуагъэ.
Лэгъупышхом лы илъэу, пхъэцэӏитӏу, зы инырэ, зы цӏыкӏурэ пэлъэу, иныжъыри ащ къещэкӏигъэу пэӏулъэу къыӏухьагъ.
Машӏом икъыпэхыкӏэу хъущтыр Саусырыкъо ымышӏэу егупшысэу щытызэ, Тхъожъыер къэгущыӏи: «Уишыӏядзэ къыӏехи, упкӏэ цуакъэ сфэшӏ. Бажьэм фэдэу зызгъэзэщт, цызэм фэдэу сыкъэкӏощт, лъэгонжэмышъхьэкӏэ зесыдзыхынызы, пхъэцакӏэ иным уемыӏэу, цӏыкӏур къашти, тхьыны тыкӏожьыщт, — къыриӏуагъ.
Ишыӏядзэ къыӏихи, упкӏэ цуакъэ фишӏыгь. Къекӏуалӏи, Тхъожъыем лъэгонжэмышхьэкӏэ зыридзыхыгъ. Саусырыкъо пхъэцэкӏэ цӏыкӏум еӏэ шӏошӏызэ, иным еӏи, иныжъым тыригъафи, къыгъэущыгъ. Къэӏаби, Саусырыкъо рилъэшъохи шыр шъхьартӏупщэу хъугъэ, Саусырыкъуи иныжъым ипӏэшъхьагъ ӏилъхьагъ.
— Сыд уилъэгъунэу укъызыфэкӏуагъэр? — ыӏуи иныжъыр къеупщӏыгъ.
— Шыӏэ тылӏэти мэшӏо тӏзкӏу схьынэу сыкъэкӏуагъ, — ыӏуагъ Саусырыкъо.
— Тыдэ укъикӏирэ?
— Нарты сыкъекӏи, — риӏуагъ.
— Саусырыкъо ихьэгьо-шӏагъохэмэ ашышэу зы къаумэ къысаӏуи, устӏупщыжьыщт, — ыӏуагъ иныжъым.
— Саусырыкъо ихьэгъо-шӏагъомэ ащышэу сэ зэхэсхыгъзу зы къаумэ къыосӏон, ау сэ ежь слъэгъугьахэп, — ыӏуагъ. — Саусырыкъо жьан щэрэхъыр къушъхьэм дарегъэхьые, къырарегъэфыхи, копкъышъхьэкӏэ еозы дефыежьы.
Саусырыкъо дихьыен ылъэкӏыщтэпти, ежь иныжъым жьан щэрэхъыр къушъхьэм дихьий, Саусырыкъо къырыригьэшэхыгъ. Иныр копкъышъхьэӏе къеуи, къыдифыежьыгъ.
— Ащ пэмыӏеу пшӏзрэ щыӏэмэ, къаӏо, — ыӏуагъ иным.
— Цобзэ-шӏобзыр плъыжьыбзэу егъэплъызы, ыжэ кӏоцӏ делъхьазы егъэкӏуасэ аӏоу зэхэсхыгъэ, — риӏуагь.
Иныжъым цобзэ-шӏобзыр плъыжьыбзэу ыгъэплъи, ыжэ дилъхьи, ыгъэкӏосагъ.
— Сӏукӏоцӏ хъутэ-плъытэщти, ыгъэусэни, сигъэтхъэжьыгъ. Ай нэмыӏеу сы пшӏэрэ? — ыӏуи къеупщӏыгъ.
— Ай нэмыӏеу, псыр егъажъо, псы жъуагъэм хэгьуалъхьэзы зегъэпскӏы.
Иныжъым гъоплъэ хьэкъуашъокӏэ псыр къыгъажъуи, машӏор ӏешӏыхьагъэу хэгъуалъхьи зигъэпскӏыгъ.
— Шъохъу-тӏэхъум сигъалӏэщтыгъ, сыдэу ӏэзэгъу шӏагъо къысэпӏуагъ, сиӏял, — къыриӏуагъ. — Джыри сыд ышӏэу зэхэпхыгъэр?
— Ай нэмыӏеу, ыхыкъын къэсэу псым зыхигьэщтыхьати, щэщ-мэфищэ хэтыщтыгъэ, етӏанэ къыкъутэти къыхэкӏижьыщтыгъ, — аӏоу зэхэсхыгъэ.
— Адэ ар таущытэу ыгъэщтытыгъэ, сыд ышӏэщтыгъэр? — ыӏуи иныжъыр къеупщӏыгъ.
— Сшӏэрэп, зыгорэ еӏошъы псыр егъэщты аӏоу зэхэсхыгъэ, — ыӏуагъ Саусырыкъо.
— Адэ къэшӏи, мэхъумэ тегъэплъ.
— Псым хэуцу, — ыӏуи ытыкъыны къэсэу псым хигъэуцуагъ.
Ежь Саусырыкъо ышӏэу щытыти, щэщищым къэхъущт щтырыгъуӏир къышӏи, иныжъыр хигъэщтыхьагъ.
— Къеӏ, — ыӏуи къызеӏэм, мылыр къыгъэцӏацӏэу, къыгъачэу хъугъэ.
— Зэ зыгъэбыяу, щыгъупшагъэ сшӏыгъэ, — ыӏуагъ Саусырыкъо. — Саусырыкъо мылыр къыхичыти, псы къытыригъэлъадэщтыгъ, хьауарзэ хитакъоти, ыгъзщтыжьыти, къытыригъэсэжьыщтыгъэ.
Ащ фэдэу ышӏи: — Къеӏ, нныжъ, —зыреӏом, къьыкӏаӏи шъхьзкӏэ мылыр къыфэгъэхъыягъэп.
See also
- Hakuchi Adyghe dialect
- Kfar Kama Adyghe dialect
- Bzhedug Adyghe Dialect
- Shapsug Adyghe dialect
- Baslaney dialect
References
- ↑ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, eds. (2016). "Abadzex". Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ↑ Abzakh dialect (French)
- ↑ Спирантизация аффрикат (Russian)
- ↑ Переднеязычные мягкие шипящие аффрикаты дж, ч, к1 (Russian)
- ↑ Переднеязычные твердые шипящие аффрикаты дж, чъ, ч1 (Russian)